Lepiej zapobiegać niż leczyć. Zapewne nie trzeba cię przekonywać co do słuszności tego stwierdzenia. Tyle w teorii, bo w praktyce badania profilaktyczne często schodzą na dalszy plan. Trudno się temu dziwić. Codzienna bieganina nie sprzyja pamiętaniu o kolejnych terminach wizyt u lekarza. Mimo wszystko jednak, badać się trzeba, a najlepiej robić to regularnie. Abyś się w tym nie pogubiła, przygotowaliśmy dla ciebie małą ściągę. Znajdziesz w niej spis tego, co i jak często powinnaś sprawdzać.

Pamiętaj, że powstała ona z myślą o osobach zdrowych. Jeśli obserwujesz u siebie niepokojące objawy, nie czekaj do kolejnego badania kontrolnego! Podobnie rzecz ma się w przypadku, kiedy jesteś w ciąży, przewlekle chora lub w twojej rodzinie zdarzały się choroby (np. nowotworowe).

Ta lista ma być dla ciebie wskazówką, nie wyrocznią. Najważniejsze zawsze powinno być zdanie lekarza, który zleca badanie.

Dlaczego warto się badać?

Badania profilaktyczne są niezbędne, jeśli chcesz jak najdłużej cieszyć się zdrowiem i sprawnością. Dlaczego?

Dzięki nim możesz zawczasu wykryć wiele groźnych chorób – zwłaszcza nowotworowych. Pamiętaj, że większość z nich wykryta we wczesnym stadium jest całkowicie uleczalna.

Badanie profilaktyczne są bezbolesne i całkowicie bezpieczne. Czasami mogą powodować drobny dyskomfort (jeżeli np. nie przepadasz za pobieraniem krwi) jednak to niska cena za dbanie o zdrowie.
Skierowanie na większość badań może wystawić lekarz pierwszego kontaktu lub ginekolog (do którego nie potrzeba dodatkowego skierowania). Dzięki temu nie musisz długo czekać na wizyty u specjalistów. Dodatkowo wiele z badań możesz wykonać bezpłatnie na NFZ.

Jakie badania profilaktyczne wykonywać i jak często? 

Samobadanie piersi

Jak często wykonywać badanie?
Co miesiąc, najlepiej kilka dni po miesiączce, kiedy piersi nie są obrzmiałe i bolesne.

Jak zapisać się na badanie?
Nie jest to konieczne – badanie możesz wykonać sama w domu. Bardziej dokładne badanie wykona ginekolog.

Jak wygląda badanie i co daje?
Jeżeli nie wiesz jak samodzielnie badać piersi, poproś swojego ginekologa o instrukcję. Regularne samobadanie piersi pozwala w porę wykryć nieprawidłowości w ich budowie. Jeżeli wyczujesz coś niepokojącego, to w żadnym wypadku tego nie lekceważ. Jakiekolwiek zgrubienia, zmieniony kształt lub zmiany w okolicach sutków to przesłanki do natychmiastowej konsultacji ze specjalistą.

Jak przygotować się do badania?
Badanie nie wymaga żadnych specjalnych przygotowań. 

Kontrola stomatologiczna

Jak często wykonywać badanie?
Raz na pół roku.

Jak zapisać się na badanie?
Wizyta u stomatologa nie wymaga osobnego skierowania od lekarza rodzinnego. Darmowy przegląd oferuje także wiele prywatnych gabinetów stomatologicznych.

Jak wygląda badanie i co daje?
Podczas wizyty kontrolnej dentysta sprawdzi stan twojego uzębienia, usunie ewentualny osad nazębny i wykryje wszelkie ubytki. Regularne wizyty u tego lekarza pozwolą wcześnie wyłapać m.in. oznaki próchnicy czy chorób dziąseł.

Jak przygotować się do badania?
Wystarczy podstawowa higiena jamy ustnej.

Pomiar ciśnienia tętniczego krwi

Jak często wykonywać badanie?
Minimum raz w roku.

Jak zapisać się na badanie?
Na to badanie nie potrzeba skierowania. Pomiar ciśnienia bez problemu wykonasz podczas standardowej wizyty u lekarza rodzinnego. Możesz także zmierzyć je samodzielnie w domu. Najlepiej robić to przy pomocy w pełni automatycznego aparatu z mankietem zakładanym na ramię.

Jak wygląda badanie i co daje?
Podczas badania lekarz zakłada na twoje ramię specjalny mankiet, który napełnia się powietrzem. W trakcie pomiaru będziesz czuć charakterystyczny ucisk, który może trwać kilka sekund. Badanie pomaga wykryć przede wszystkim nadciśnienie tętnicze – nieleczone może ono prowadzić m.in. do niewydolności serca, udaru, zawału serca i niewydolności nerek.

Jak przygotować się do badania?
Na co najmniej 30 minut przed pomiarem unikaj picia kawy, wysiłku fizycznego, palenia i przyjmowania leków podnoszących ciśnienie (zaliczają się do nich m.in. te, które zmniejszają obrzęk śluzówki nosa). 

Morfologia krwi z rozmazem OB + badanie poziomu glukozy we krwi i lipidogram

Jak często wykonywać badanie?
Co roku.

Jak zapisać się na badanie?
Skierowanie na to badania otrzymasz od lekarza rodzinnego. Podczas wizyty zapytaj, w którym laboratorium możesz je wykonać. Bardzo często będziesz mogła zrobić to w tej samej przychodni.

Jak wygląda badanie i co daje?
Pielęgniarka pobierze ci krew w celu wykonania tzw. morfologii, która pozwala określić poziom m.in. białych krwinek (leukocytów), czerwonych krwinek (erytrocytów), hemoglobiny, płytek krwi i hematokrytu (określa on stosunek objętości czerwonych krwinek do objętości krwi). Z kolei OB (czyli Odczyn Biernackiego) umożliwia wykrycie stanów zapalnych w organizmie. Warto abyś skontrolowała także poziomu glukozy we krwi i zrobiła tzw. lipidogram (poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi). Pierwsze z badań pozwoli w porę uchwycić ewentualne zmiany cukrzycowe. Drugi jest ważny w profilaktyce miażdżycy.

Jak przygotować się do badania?
Trzeba być na czczo minimum 8 godzin. Dzień przed pobraniem krwi nie powinnaś forsownie trenować, warto też abyś była wypoczęta i wyspana. Stres, brak snu i nadmierny wysiłek mogą mieć wpływ wyniki. Badania krwi najlepiej wykonywać rano, do godziny 9 (chyba że lekarz zaleci inaczej).

Badania ogólne moczu

Jak często wykonywać badanie?
Co roku.

Jak zapisać się na badanie?
Skierowanie na badanie moczu otrzymasz od lekarza rodzinnego.

Jak wygląda badanie i co daje?
Badanie to pozwala określić barwę moczu, ciężar właściwy, pH, przejrzystość i ewentualną obecność w nim substancji takich jak: białko, cukier, krew i inne. Regularnie wykonywane pozwala wykryć ewentualne stany zapalne dróg moczowych, a także choroby układu moczowego i nerek.

Jak przygotować się do badania?
Pamiętaj, aby próbkę do badania pobrać podczas pierwszej porannej wizyty w łazience. Do tego będzie ci potrzebny specjalny wyjałowiony pojemnik, który za grosze kupisz w każdej aptece.

Badanie hormonów tarczycy

Jak często wykonywać badanie?
Co roku.

Jak zapisać się na badanie?
Skierowanie wystawi lekarz rodzinny.

Jak wygląda badanie i co daje?
Do badania wystarczy próbka krwi. Sprawdzenie poziomu hormonów tarczycy pozwala określić, czy funkcjonuje ona prawidłowo. Dzięki temu można w porę wykryć takie choroby jak nadczynność lub niedoczynność tego gruczołu. Przy profilaktyce chorób tarczycy lekarz najczęściej zleca badania poziomu TSH (tyreotropiny), czasami może poszerzyć je o oznaczenie także hormonów FT3 (trijodotyroniny) i FT4 (tyroksyny).

Jak przygotować się do badania?
Do tego badania nie trzeba się przygotowywać.

EKG

Jak często wykonywać badanie?
Raz do roku.

Jak zapisać się na badanie?
Skierowanie na EKG otrzymasz od lekarza rodzinnego.

Jak wygląda badanie i co daje?
Osoba przeprowadzająca EKG przyklei do twojego ciała kilka elektrod, które zarejestrują bicie twojego serca. To podstawowe badanie, które pozwala stwierdzić, czy pracuje ono prawidłowo. Wykonuje się je w pozycji leżącej. Podczas całej procedury nie powinnaś się ruszać, ani rozmawiać.

Jak przygotować się do badania?
Przed EKG dobrze wypocznij i nie forsuj się. Przed badaniem nie powinnaś wykonywać żadnej aktywności fizycznej. Nawet zwykłe wejście po schodach może zmienić wyniki badania.

Prześwietlenie klatki piersiowej (RTG)

Jak często wykonywać badanie?
Co 2 lata. Osoby palące papierosy po ukończeniu 40. Roku życia powinny wykonywać je co roku.

Jak zapisać się na badanie?
Skierowanie na RTG płuc otrzymasz od lekarza rodzinnego

Jak wygląda badanie i co daje?
Prześwietlenie płuc pozwala wykryć wszelkie nieprawidłowości w budowie płuc lub zmiany patologiczne takie jak np. guzy. Dodatkowo za jego pomocą możliwe jest zdiagnozowanie gruźlicy i zapalenia płuc. RTG wykonuje się na stojąco. Podczas badania zostaniesz poproszona o rozebranie się od pasa w górę, nabranie powietrza do płuc i nie oddychanie przez kilka sekund.

Jak się przygotować do badania?
Nie wymaga ono specjalnych przygotowań.

Cytologia

Jak często wykonywać badanie?
Pierwszą cytologię powinnaś wykonać między 20 a 25 rokiem życia lub krótko po rozpoczęciu współżycia. Cytologia na NFZ jest refundowana w ramach programu profilaktycznego dla kobiet w wieku od 25 do 59 lat, które w ciągu ostatnich 3 lat nie miały jej wykonywanej. Najlepiej jednak wykonywać ją co roku. To szczególnie istotne zwłaszcza w profilaktyce raka szyjki macicy, który w początkowych fazach nie daje żadnych odczuwalnych objawów.Powyżej 59 roku życia cytologię również można zrobić za darmo na wizycie u ginekologa, tak jak inne badania w ramach NFZ.

Jak zapisać się na badanie?
Cytologię wykonuje lekarz ginekolog lub położna. Nie potrzebujesz do niego dodatkowego skierowania.

Jak wygląda badanie i co daje?
Cytologia polega na pobraniu komórek z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki. Badanie pozwala ocenić stan nabłonka szyjki macicy, wykryć raka oraz ewentualne stany zapalne.

Jak przygotować się do badania?
Cytologię powinno wykonywać się nie wcześniej, niż 3 dni po miesiączce i nie później, niż 3 dni przed kolejną. Optymalnie między 10. a 20. dniem cyklu. Przed badaniem warto na minimum 2-3 dni wstrzymać się ze współżyciem i badaniami ginekologicznymi takimi jak np. USG przezpochwowe. Lepiej też, byś przez minimum dwa dni nie stosowała dopochwowych środków antykoncepcyjnych, leków, żeli lub irygacji.

USG transwaginalne (przezpochwowe)

Jak często wykonywać badanie?
Co roku.

Jak zapisać się na badanie?
Na ten rodzaj USG skierować cię może jedynie ginekolog. Jeśli Twoja przychodnia ginekologiczna dysponuje odpowiednim rodzajem sprzętu do wykonania USG na miejscu, możesz poddać się badaniu nawet podczas wizyty kontrolnej. By zapisać się do ginekologa na wizytę nie potrzebujesz dodatkowego skierowania.

Jak wygląda badanie i co daje?
USG przezpochwowe ma za zadanie wykrycie wszelkich nieprawidłowości w budowie układu rodnego. Pozwala także na wykrycie torbieli, mięśniaków i guzów nowotworowych. Badanie jest bezbolesne i trwa krótko. Lekarz wykonuje je przy pomocy specjalnie wyprofilowanej głowicy. W celach higienicznych często nakłada na nią prezerwatywę. By USG było jak najmniej nieprzyjemne pokrywa ją dodatkowo specjalnym żelem.

Jak przygotować się do badania?
USG najlepiej wykonywać wtedy, gdy nie masz miesiączki.

USG jamy brzusznej

Jak często je wykonywać?
Co dwa lata.

Jak zapisać się na badanie?
Skierowanie na to badanie otrzymasz od lekarza rodzinnego. Po jego uzyskaniu należy zarejestrować się w dowolnej pracowni ultrasonograficznej mającej podpisany kontrakt z NFZ.

Jak wygląda badanie i co daje?
USG pozwala określić stan kluczowych narządów wewnętrznych takich jak wątroba, nerki, trzustka, pęcherzyk żółciowy, śledziona, macica i pęcherz. Ograniczona jest możliwość oceny stanu żołądka, jelit i dwunastnicy (wszystko przez znajdujące się w nich gazy). Przed badaniem lekarz najpierw posmaruje twój brzuch żelem, a następnie, przy pomocy specjalnej głowicy, po kolei obejrzy każdy z organów. USG pozwala m.in. na wykrycie guzów, torbieli lub zmian o charakterze nowotworowym, a także nieprawidłowości w budowie organów.

Jak przygotować się do badania?
Pamiętaj, by przed USG być na czczo. Co najmniej 5 godzin przed nim nie powinnaś nic jeść ani pić. W dniu badania nie powinnaś także żuć gumy i palić papierosów. Jeżeli masz tendencję do wzdęć, na dwa dni przed wizytą przejdź na lekkostrawną dietę. Ważne jest, by do badania podejść z w miarę pełnym pęcherzem. W w przeciwnym wypadku lekarz może mieć problem z oceną jego obrazu.  

USG piersi

Jak często wykonywać badanie?
Co roku.

Jak zapisać się na badanie?
USG piersi wykonuje lekarz ginekolog. Jeśli chcesz zrobić USG bezpłatnie na NFZ, skierowanie będzie ci potrzebne. Do badania wykonywanego prywatnie skierowania nie potrzebujesz.

Jak wygląda badanie i co dalej?
Badanie jest całkowicie bezbolesne. Możesz wykonać je w każdym dniu cyklu, jednak najkorzystniejsze są te między 1. a 10. Niektórzy lekarze oczekują, aby na badanie zgłosić się w konkretnym momencie cyklu, więc upewnij się, jakie wymagania ma lekarz, do którego się wybierasz. USG piersi pozwala na wczesne wykrycie zmian takich jak torbiele, zwłóknienia, zwapnienia lub guzy nowotworowe.

Jak przygotować się do badania?
Badanie nie wymaga specjalnych przygotowań. Warto jednak, abyś miała przy sobie wyniki poprzednich USG piersi, o ile już wcześniej robiłaś takie badania. 

Mammografia

Jak często wykonywać badanie?
U kobiet po 35 – 40 roku życia minimum co 2 lata (u kobiet młodszych standardowo wykonuje się USG). Jeżeli nie jesteś pewna, czy już się kwalifikujesz na badanie – zapytaj o to swojego ginekologa. Pięćdziesięciolatki powinny robić mammografię raz w roku. Między 50 a 69 rokiem życia wykonasz ją bezpłatnie raz na 24 miesiące.

Jak wygląda badanie i co daje?
Mammografia, w odróżnieniu od USG, które wykorzystuje się fale ultradźwiękowe, jest to prześwietlenie piersi promieniami rentgenowskimi. Podczas jej trwania piersi są umieszczane między dwiema płytkami specjalnego aparatu i mocno ściskane. Trwa to około 30 sekund. Mammografia pozwala wykryć zwapnienia w piersiach i wszelkie zmiany nowotworowe. Aparaty cyfrowe są w stanie rozpoznać guzy nawet o milimetrowej średnicy.

Jak przygotować się do badania?
W dniu planowanego badania nie używaj talku, balsamów ani dezodorantu w górnej części ciała. Miej przy sobie skierowanie i ewentualne wyniki wcześniejszych badań. 

USG tarczycy

Jak często wykonywać badanie?
Co trzy lata.

Jak zapisać się na badanie?
Skierowanie na USG tarczycy może wystawić lekarz rodzinny.

Jak wygląda badanie i co daje?
USG ma na celu ocenę stanu i wielkości tarczycy. Pozwala także na wykrycie ewentualnych stanów zapalnych, guzków lub nieprawidłowości w budowie tego narządu. Podczas jego wykonywania lekarz może poprosić cię o położenie się i odchylenie głowy do tyłu. Potem pokryje twoją szyję żelem i przy pomocy specjalnej głowicy zbada budowę tarczycy.

Jak przygotować się do badania?
USG tarczycy nie wymaga żadnych specjalnych przygotowań.

Kolonoskopia

Jak często wykonywać badanie?
Co 10 lat po ukończeniu 50 roku życia

Jak zapisać się na badanie?
Skierowanie na kolonoskopię może wypisać lekarz rodzinny.

Jak wygląda badanie i co daje?
Podczas kolonoskopii przez odbyt do jelita grubego wprowadzany jest specjalny endoskop (czyli specjalną sondę, wziernik z kamerą), za pomocą którego lekarz ogląda i ocenia stan jelita. To badanie pozwala wykryć stany zapalne, polipy i ewentualne guzy nowotworowe. Umożliwia także lekarzowi usunięcie polipów lub pobranie próbki ze ściany jelita w celu dalszej diagnostyki. Nie należy ono do najprzyjemniejszych, jednak może być także wykonywane w znieczuleniu. Taką opcję zawsze trzeba skonsultować z lekarzem.

Jak przygotować się do badania?
Na minimum 5 dni przed badaniem wyeliminuj z diety wszystkie owoce pestkowe i ziarna. W dzień poprzedzający badanie zjedz jedynie lekkie śniadanie. Potem powinnaś przyjmować tylko pokarmy płynne. Lekarz dodatkowo powinien przepisać ci specjalny środek przeczyszczający. Należy przyjmować go dzień przed badaniem, by dokładnie przeczyścić jelita. Przygotuj się na to, że w tym wypadku konieczne będzie wypicie nawet 3-4 litrów płynów.

Regularne badania to podstawa

Wydaje ci się, że badań jest sporo? Zauważ, że większość należy wykonywać tylko raz w roku, a nawet rzadziej. No i nie musisz robić wszystkich tego samego dnia – bez problemów powinno udać ci się rozłożyć je na 12 miesięcy. Warto wpisać je na stałe do swojego kalendarza, bo naprawdę nie ma lepszej inwestycji w zdrowie.

Profilaktyka pozwala wykryć choroby w ich zarodku. To szczególnie ważne w przypadku nowotworów, bo tu liczy się przede wszystkim czas. Uwierz: unikanie regularnych badań nie sprawi, że ewentualna choroba nie będzie się rozwijać. W ten sposób pozbawisz się jedynie skutecznej możliwości walki z nią.

Pamiętaj, że ta lista nie może zastąpić wizyty u lekarza. Może zdarzyć się bowiem, że z powodu twoich obciążeń rodzinnych lub specyfiki pracy będziesz musiała np. badać się częściej. W kwestiach zdrowia ostatnie słowo powinno zawsze należeć do specjalisty. Zawsze też słuchaj swojego ciała. Jeżeli między terminami badań poczujesz, że coś jest nie tak, to nie zwlekaj z wizytą u lekarza.

Nigdy nie lekceważ niepokojących objawów, nawet jeśli wydają ci się nieistotne. Twoje ciało będzie ci za to wdzięczne. Oczywiscie razem z regularnymi badaniami powinny iść w parze aktywność fizyczna i zdrowa, zbilansowana dieta. Takie połączenie daje największe szanse na długie życie w zdrowiu i sprawności.